"Qeyri-həyat sığorta məhsullarının satışı “yarı-məcburiyyət” şəraitində baş verir"

1.Sığortaya əsas müraciət edənlər və sığorta olunanlar kimlərdir?

– Hal-hazırda Azərbaycan sığorta bazarı demək olar ki, inkişaf prosesinin başlanğıc mərhələsindədir. Yəni, bü günkü sığorta bazarının və ölkə iqtisadiyyatının potensialının mövcud durumdan dəfələrlə yuxarı olmasına baxmayaraq, sığorta bazarında son illər geriləmə müşahidə olunmaqdadır. Buna müxtəlif obyektiv səbəblər təsir edir; sığorta məhsullarından əhalinin böyük əksəriyyətinin xəbərsiz olması, əhalidə sığorta şirkətlərinə olan inamsızlıq, icbari sığorta növlərinin az olması, mövcud icbari sığorta məhsullarının satışı üzrə nəzarət mexanizmlərinin kifayət qədər olmaması və s.

Dünya sığorta ekspertlərinin rəyinə görə stabil iqtisadiyyata malik ölkələrdə ÜDM-nin (ümumi daxili məhsul) minimum 2%-ni sığorta yığımları təşkil etməlidir. Bizim halda, yəni Azərbaycanın ÜDM-həcminin 2016-cı ildə 63 milyard manatolduğunu nəzərə alsaq, Azərbaycansığorta bazarınınhəcminin minimum 1,2 milyard manat təşkil etməsı məntiqlidir. Keçən ilin nəticəsinə uyğun olaraq, sığorta bazarının 485 milyon manat olmasını nəzərə alsaq, bu göstərici ÜDM-nin 0,8% olduğunu göstərir.

Hal-hazırda Azərbaycan sığorta bazarında toplanan qeyri-həyat sığorta məhsulları üzrə mükafatlar əsasən icbari sığorta növlərinin, qismən isə könüllü sığorta növlərinin hesabına formalaşır. Həyat sığorta bazarında isə bu nisbət demək olar ki, 50/50 nisbətindədir. Yerli sığorta bazarını hal-hazırda formalaşdıran əsas sığorta məhsulları aşağıdakılardır, bunların içərisində könüllü, eyni zamanda “yarı-icbari” məhsullar da var:

Qeyri-həyat sığortası üzrə bazarda əsas satılan məhsul avtomobilin icbari sığortasıdr ki, bu da həmin məhsulun satışı üzrə mövcud nəzarət mexanizminin olması ilə əlaqədardır. Həm Dövlət Yol Polisi tərəfindən bu sığorta növü tələb edilir, həm də hər bir avtomobil texniki baxışdan keçdiyində bu sənəd tələb olunur. Avtomobilin könüllü sığorta məhsulu isə əsasən banklarda satılır. Başqa sözlə desək, müştəri avtomobili kreditə aldığında banklar həmin avtomobilin könüllü sığortalanmasını tələb edir.

Tibbi könüllü sığorta məhsulunun əsas alıcıları böyük və imkanlı kommersiya şirkətləridir, dövlət təşkilatları bu məhsula o qədər maraq göstərmirlər. İcbari tibbi sığorta məhsulu isə hələlik sınaq mərhələsindədir.

Əmlakın icbari sığortasına əsasən kommersiya obyektlərinin sahibləri müraciət edirlər, evlərin və mənzillərin sahiblərinə gəldikdə isə onlar icbari əmlak sığortasına ancaq ya alqı-satqı vaxtı və ya da əmlakın bankda girova qoyulması zamanı notarius xidməti tərəfindən cəlb olunurlar.

Əmlakın könüllü sığortasına müraciət edənlər əsasən böyük kommersiya obyektlərinin(istehsal müəssisələri, hotellər, ticarət mərkəzləri, biznes mərkəzləri və s.) sahibləridir. Yaşayış evlərinin və mənzillərin könüllü sığortası daha çox həmin əmlakın bankda girov qoyulması zamanı baş verir.

Səyahət sığortasını daha çox “Şengen” müqaviləsi ölkələrinə səfər edənlər alır ki, bu da həmin ölkə səfirliklərinin viza xidməti təfərindən tələb olunur. Digər ölkələrə gedənlər isə bir qayda olaraq, səyahət sığortasını tur paketin tərkib hissəsi olaraq alırlar.

Göründüyü kimi, hətta könüllü qeyri-həyat sığorta məhsullarının satışı çoxluq olaraq, hər hansı bir “yarı-məcburiyyət” şəraitində baş verir.

Həyat sığortası məhsullarının satışı üzrə son illərdə bazarda müəyyən artım müşahidə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, həyat sığortası bazarı Azərbaycanda yenidir və əhalinin böyük əksəriyyəti həyat sığorta məhsullarından, xüsusilə “yığım sığortası” məhsulundan məlumatsızdır.

İcbari həyat sığortası (işəgötürənin məsuliyyət sığortası) məhsulu isəişəgötürənlər tərəfindən alındığı üçün bəzi əməkdaşlar bu məhsuldan xəbərsiz olur.

2.“Sığorta mədəniyyəti” nə deməkdir?

– Bəzi hallarda “sığorta mədəniyyəti” dedikdə vətəndaşların çoxu bunu sığorta şirkətinin sığortalıya göstərdiyi xidmətin səviyyəsi ilə ölçürlər. Bəli, bu sığorta mədəniyyətinin tərkib hissəsi olsa da, daha vacib məsələlər var ki, sığorta mədəniyyəti kimi qəbul olunmalıdır. Sığorta mədəniyyəti, ilk növbədə ölkə daxilində vətəndaşların sığorta xidmətlərinə laqeyd olmayan münasibətidir. Başqa sözlə desək, vətəndaşların sığorta xidmətlərinə könüllü olaraq müraciət etməsidir, vətəndaşların digər vacib olan illik xərclərini planlaşdırdığı kimi, illik sığorta xərclərinin də planlaşdırması və sığortanın faydasını başa düşərək müxtəlif sığorta məhsullarını könüllü olaraq əldə etməsidir. Sığorta mədəniyyətinin səviyyəsini hər bir ölkədə adambaşına toplanan sığorta haqqlarının (penetration) həcmi ilə də  ölçmək olar. Bəzi ölkələrləmüqayisədə bu rəqəm ölkəmizdə fantastik dərəcədə aşağıdır.

Dünyanın 10 ən böyük sıgorta bazarı, Cədvəl 1.

Bu, o deməkdir ki, sığorta bazarının inkişaf etdiyi ölkələrdə, vətəndaşlar həm icbari sığorta növlərini böyük həvəslə alırlar, eyni zamanda könüllü sığorta məhsullarına da böyük maraq göstərirlər. Bunun nəticəsində hər bir vətəndaşın müxtəlif sığorta növləri üzrə daimi əsasda 8-10 və daha çox sığorta müqaviləsi qüvvədə ola bilir.

3. Bazarın inkişafına hansı alətlər daha effektiv təsir edə bilər?

– Bu gün Azərbaycan sığorta bazarının inkişaf dinamikasına nəzər saldığımızda müəyyən durğunluq hiss olunmaqdadır. Xüsusilə, qeyri-həyat sığortası bazarında gerilmə müşahidə olunur. Belə bir qənaətə gəlmək mümkündür ki, yeni bazarların yaradılması baş vermir və yeni müştərilərin cəlb olunması üçün aktivlik yoxdur. Əksinə olaraq, bazar üçün heç də xoş olmayan bir tendensiya yaranmaqdadır, sığorta şirkətləri bir-birindən müştəriləri “oğurlamaga” can atırlar, hətta eyni şirkət üçün çalışan sığorta agentləri belə, bir-birindən müştəri “ogurluguna” meyillidirlər. Deyilənlər onun nəticəsidir ki, sığorta şirkətlərinin böyük əksəriyyəti uzun müddətli strategiya qurmaq və gələcək inkişafı düşünmək əvəzinə, müvəqqəti və asan yollarla başa gələn maliyyə stabilliyinə daha üstünlük verirlər. Bu tendensiyanı aradan qaldırmaq və bazarı inkişaf etdirmək üçün həm bütün sığorta şirkətləri, eyni zamanda requlyator orqan bütün qüvvəsini səfərbər etməlidir. Bu tədbirlər sırasında aşagıdakıları həyata keçirmək mümkündür;

-Orta məktəblərdə və digər tədris müəssisələrində sığortanın faydasının və sığorta məhsullarının kütləvi təbliğatının təşkili,

-Ali məktəblərdə sığortanın bir fənn olaraq tədrisinin genişləndirilməsi və sığortanın kütləvi təbligatının təşkili,

-Aktiv tələbə və gənclər təşkilatlarının dəstəyi ilə sığortanın kütləvi təbligatının təşkili,

-Yerli bələdiyyə və icra orqanlarının dəstəyi ilə əhalinin sığorta barəsində kütləvi maarifləndirilməsi,

-Televiziya və radio kanallarında uzunmüddətli maarifləndirici proqramların yaradılması,

Sosial media və internet portallarında sığortanın aktiv təbliğatının təşkili və bu kimi müxtəlif tədbirlərin müntəzəm şəkildə təşkil olunması yeni bazarların yaradılmasına və yeni müştəri bazasının formalaşmasına təkan verə bilər.

Hesab edirəm ki, sığorta şirkətləri bu barədə çox ciddi şəkildə düşünməlidirlər və öz biznes strategiyalarında yeni bazarların yaradılması üzrə tədbirlərə xüsusi önəm verməlidirlər. Bu addım yerli bazarın iştirakçıları üçün gecikmiş olsa da, bazarın inkişafı üçün həyata keçirələcək istənilən tədbir hər bir vaxt bəhrəsini verə bilər.

Məxsusi olaraq, Marja.az üçün Pərviz Quliyev, MBA

Beynəlxalq Daxili Auditorlar İnstitutunun üzvü,

Azərbaycan Bank Tədris Mərkəzinin eksperti.